HİCRÎ İKİNCİ ASIR EBÜ’L-AMYATAR ALİ B. ABDULLAH İSYANININ HADİS KAYNAKLARINA YANSIMALARI
Loading...
Date
2021
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Hicrî 2. Asırda İslami İlimler Kitabı
Abstract
Hz. Peygamber’in (s.a.s.) vefatından sonra vuku bulan siyasî karışıklıkların İslam
tarihinin ilk yıllarında muhtelif savaşlara sebep olduğu görülmektedir. Müslümanların
birbiriyle savaşması toplumda fırkalaşma, dolayısıyla mezhepleşme sürecini
hızlandırmıştır. Savaş, isyan ve toplumsal sorunların arttığı bu dönemde insanların
kurtarıcı temennisiyle mehdî ve hilafet içerikli rivâyetlere yöneldikleri zikredilmektedir.
Kurtarıcının Hz. Peygamber’in neslinden beklenmesi, Ali oğullarına teveccühü artırmıştır.
Ancak isyan eden Hz. Ali soyundan birçok kişi taraftarlarıyla birlikte öldürülmüştür.
Mezkur dönemde toplumda beklenen kurtarıcı inancı önemli anlamda karşılık
bulduğundan, bu iddia, muhtelif siyasi emeller sebebiyle istismar edilmiş, kurtarıcı
mehdîye paralel beklenen Süfyanî söylemi gelişmiştir. Emevî Devleti’nin 3. Halifesi
Muaviye b. Yezîd’in (ö. 64/684) veliahtsız ölümü sonrasında ortaya atılan ve Ali
oğullarından beklenen mehdîye paralel beklenen Süfyanî söylemi, sonraki süreçte Süfyan
Oğulları’ndan birçok kişinin yönetime karşı isyan etmelerine sebep olmuştur. Toplumda da
teveccüh bulan bu isyanlardan öne çıkanı, hicrî 2. asırda yaşamış Ebü’l-Amaytar Ali b.
Abdullah isyanıdır. Ebü’l-Amaytar’ı diğer Süfyanî merkezli isyanlardan ayıran en önemli
husus ise kendinde hem Ali hem de Süfyan oğullarının soyunun birleşmiş olmasıdır.
Toplumda hem ilmi hem de siyasi yönden saygınlığı bulunan Ebü’l-Amaytar’ın nesebiyle
gurur duyduğu ve bunu sık sık dile getirdiği zikredilmiştir. Bu durum ise ona yönelik
teveccühü artırmıştır. Akrabalarının da kendisinden beklentisi olduğu ve bazı rivâyetlerin
ona işaret ettiği yönündeki söylemler, onun hicrî 195’de yönetime karşı isyan etmesine
sebep olmuştur. İsyan ettiğinde Dımaşk sokaklarında Allah’ın Mehdîsi’ne biat edilmesi
yönünde çağrılarda bulunulmuştur. Yezid b. Hişam’ın ordusunu yenen Ebü’l-Amaytar,
Dımaşk valisi Süleyman b. Ebû Cafer’i şehirden kovmuş ve şehri ele geçirmiştir. Bazı
destekçilerinin Abbasi halifesine biat etmesi üzerine Mize’ye kaçan Ebü’l-Amaytar, burada
öldürülmüştür. Ebü’l-Amaytar ismini çalışmamızın konusu haline getiren birçok rivâyet
bulunmaktadır. İsyanı öncesi “Şayet 195/810 senesinden bir gün kalsa dahi o gün Süfyânî
zuhûr edecektir” şeklinde toplumda dolaşan rivâyetler onun hakkında vârid olduğu iddia
edilmiştir. Böylece isyanına beklenen kurtarıcı Süfyanî olduğu iddiasıyla birçok destekçi
toplamıştır. Ebü’l-Amaytar’ı daha da önemli hale getiren ise hayatından kesitlerin sonraki
Sünnî ve Şiî hadis külliyatına giren Süfyânî rivâyetleriyle olan benzerliğidir. Süleym b.
Kays’ın (ö. 76/695) Fiten’i ve Hâkim’in (ö. 405/1014) Müstedrek’i başta olmak üzere
Sünnî kaynaklarda Ebü’l-Amaytar’ın hayatına benzerliğiyle dikkat çeken merfûʻ rivâyetler
bulunmaktadır. Sonraki süreçte ise daha başkaca rivâyetler Şiî kaynaklarda Mehdî’nin
savaşacağı düşman addedilen Süfyânî’ye dönüştürülmüştür. Buna göre makale, Süfyânî
rivâyetinin ortaya çıkış süreci ve bu durumun Ebü’l-Amaytar’ın hayatıyla bağlantısını
açıklamayı hedeflemektedir. Mezkûr ismin yaşamından izlerin Sünnî ve Şiî rivâyetlere ahirzamanda ortaya çıkacak Süfyânî nitelemesiyle yansıması da çalışmanın başlıca konuları
arasında olacaktır.
Description
Keywords
Hadis, İsyan, Ebü'l-Amaytar, Şîa